URA IBAIA DA IBAIA URA DA

Urdaibai es un entorno protegido por su enorme riqueza natural. A pesar de su apariencia de espacio inalterado, la mano del hombre lo ha ido modificando a su conveniencia a través de canales artificiales, aprovechamientos agrícolas de las riberas e, incluso, grandes edificaciones industriales. Un territorio que a comienzos del siglo XX fue objeto de importantes cambios antrópicos: el cauce del río Oka se canalizó artificialmente, se recortaron los meandros y se ensancharon los márgenes. 

A este paisaje mutable retorna de manera recurrente Gema Intxausti (Gernika-Lumo, 1966). «Creo que el territorio marca la identidad de cada uno de nosotros, pero […] me siento más cercana a la idea de una identidad ligada al viaje, como si fuese algo más liviano. Identificándome así con experiencias personales que van surgiendo sin estar atada a un lugar y su pasado. Me pregunto cómo funcionaría, cómo sería pensar en una identidad sin territorio».

Para abordar su viaje al lugar más lejano del mundo, que siempre es donde alguien nace, se acompaña de relatos construidos a partir de la suma de otras voces y de otras materialidades: desde cuadernos escolares de la década de los cuarenta encontrados en un camarote hasta otros elementos — como el denominado Sudario de Nabarniz— a los que la lleva una curiosidad sensible, y que han ilustrado determinados rituales del tránsito entre la vida y la muerte entre la comunidad marinera vasca, pero que también reflejan un sistema socioeconómico asociado a la construcción y al comercio naval y sus contradicciones y extractivismo. Toda una miscelánea que Intxausti pone en juego, como indica Xabier Arakistain, en el tablero de la resignificación.

Leire Vergara señala que, cuando nos aproximamos a estos elementos con preguntas sobre el pasado, la única forma de lograr respuesta es prestando atención a su propia materialidad, lo cual implica no solo tener en cuenta aquello que entra dentro del rango de la visibilidad, sino también lo que a simple vista queda oculto, disuelto en la textura de sus componentes. También Intxausti trata de revelar no solo desde el anverso, sino desde el reverso, la cara oculta que comprende la parte técnica de la ejecución.

En palabras de Beatriz Herráez, la artista «parece estar decidida a ocupar su tiempo de manera sigilosa, a aplicar una metodología cuidadosa e insistente». Con la reincidencia del dibujo automático, trazado casi como un mantra y en el que prima el proceso sobre el proyecto, donde el garabato (muy probablemente el origen de cualquier sistema de escritura) se emparenta con el grabado y la gramática, Gema Intxausti nos convoca a un nuevo espacio de relación común, un nuevo espacio político para repensar Urdaibai.

Créditos de la exposición:

Gema IntxaustiURA IBAIA DA IBAIA URA DA

Texto de sala: Amaia Urra

Fotografías: Vicente Paredes

Diseño cartel: Nahia Saratxu

15 de marzo de 2025 / 17 de mayo de 2025

Esta exposición ha contado con el apoyo de EREMUAK

 

Urdaibai babestutako ingurune bat da, aberastasun natural handia baitu. Aldatu gabeko espazio bat ematen badu ere, gizakiaren eskuak bere interesen arabera aldatu du, kanal artifizialak eginez, ibaiertzak nekazaritzarako aprobetxatuz eta industria-eraikin handiak altxatuz. XX. mendearen hasieran aldaketa antropiko handiak izan ziren lurralde honetan: Oka ibaiaren ibilgua artifizialki bideratu zuten, meandroak moztu eta ibaiertzak zabaldu ziren.

Gema Intxausti (Gernika-Lumo, 1966) behin eta berriz itzultzen da paisaia aldakor honetara. «Nire ustez lurraldeak gutako bakoitzaren identitatea markatzen du, baina [...] hurbilago dut bidaiarekin lotutako identitatearen ideia, zerbait arinagoa balitz bezala. Horrela, leku bati eta haren iraganari lotuta egon gabe sortzen diren esperientzia pertsonalekin identifikatzen naiz. Neure buruari galdetzen diot nola jardungo lukeen, nolakoa izango litzatekeen lurralderik gabeko identitate bat.

Norbera jaio den lekua izaten da beti munduko tokirik urrunena, eta bidaia horri ekiteko beste ahots batzuk eta beste materialtasun batzuk batuz eraikitako kontakizunak ditu lagungarri: ganbara batean aurkitutako 1940ko hamarkadako eskola-koadernoetatik hasi eta jakin-min sentikorrak eramanda aurkitutako beste elementu batzuetara –Nabarnizko hil-oihalera, kasu–. Horiek bizitza eta heriotzaren arteko igarobideko erritual jakin batzuk ilustratu dituzte euskal marinelen komunitatean, eta, aldi berean, ontzigintzari eta itsas merkataritzari lotutako sistema sozioekonomikoa eta haren kontraesanak eta estraktibismoa islatzen dituzte. Xabier Arakistainek dioen bezala, miszelanea oso bat, Intxaustik bersignifikazioaren oholtzan jokoan jartzen duena.

Leire Vergarak adierazi duenez, elementu horietara iraganari buruzko galderekin hurbiltzen garenean, erantzuna lortzeko modu bakarra da arreta jartzea beren materialtasunean, eta, horretarako, ikusgarritasunaren barruan sartzen dena kontuan hartzeaz gain, aintzat hartu behar da lehen begi-kolpean ezkutuan, osagaien ehunduran disolbatuta geratzen dena. Intxaustik, aurrealdetik ez ezik, atzealdetik ere errebelatu nahi du egindakoaren alderdi teknikoa barne hartzen duen alde ezkutua.

Beatriz Herráezen hitzetan, «badirudi artistak bere denbora isilean emateko asmoa duela, metodologia arretatsu eta temati bat aplikatzeko». Marrazketa automatikoa errepikatuz, ia mantra baten moduan marratua, eta prozesua gailenduta proiektuaren gainetik, zirriborroa (edozein idazketa-sistemaren jatorria, ziurrenik) harremanean jarriz grabatuarekin eta gramatikarekin, Gema Intxaustik deitzen digu harreman-espazio komun berri batera, espazio politiko berri batera, Urdaibaiz berriz pentsatzeko.

 

De Busturia a Sukarrieta
De Sukarrieta a Mundaka
De Mundaka a Muxika
De Muxika a Mendata
De Mendata a Ea
De Ea a Elantxobe
De Elantxobe a Nabarniz
De Nabarniz a Ereño
De Ereño a Errigoiti
De Errigoiti a Morga
De Morga a Ibarrangelu
De Ibarrangelu a Gernika-Lumo
De Gernika-Lumo a Forua
De Forua a Arratzu
De Arratzu a Gautegiz-Arteaga
De Gautegiz-Arteaga a Kortezubi
De Kortezubi a Bermeo
De Bermeo a Murueta
De Murueta a Ajangiz
339. 300. 280. 259. 219. 180. 164. 236. 152 .372. 196. 111. 308 .59. 23. 82. 117. 56. 343
De Ajangiz a Arratzu. Un río
De Arratzu a Bermeo. La sangre al río
De Bermeo a Forua. Una ría
De Forua a Gautegiz-Arteaga. La ría de Gernika
De Gautegiz-Arteaga a Ibarrangelu. Agua dulce
De Ibarrangelu a Kortezubi. Agua salada
De Kortezubi a Ereño. Agua dulce
De Ereño a Elantxobe. Agua salada
De Elantxobe a Ea. Agua dulce
De Ea a Morga. Agua salada
De Morga a Mendata. Agua dulce
De Mendata a Nabarniz. Agua salada
De Nabarniz a Muxika. Agua dulce
De Muxika a Mundaka. Agua salada
De Mundaka a Sukarrieta. Agua estancada
De Sukarrieta a Gernika-Lumo. Agua dulce
De Gernika-Lumo a Busturia. Agua salada
De Busturia a Murueta. Agua dulce
De Murueta a Errigoiti. Agua salada
De Errigoiti a Mendata. Agua dulce
1. 21. 41. 61. 81. 101. 121. 141. 161. 181. 201. 221. 241. 261. 281. 301. 321. 341. 361. 373
De Mendata a Busturia. Agua salada
De Busturia a Ajangiz. Aguas negras
De Ajangiz a Gernika-Lumo. Aguas superficiales
De Gernika-Lumo a Nabarniz. Aguas profundas
De Nabarniz a Elantxobe. Marea alta
De Elantxobe a Morga. Marea baja
De Morga a Ereño. Marea alta
De Ereño a Bermeo. Marea baja
De Bermeo a Gautegiz-Arteaga. Marea alta
De Gautegiz-Arteaga a Mundaka. Marea baja
De Mundaka a Kortezubi. Marea alta
De Kortezubi a Murueta. Marea baja
De Murueta a Arratzu. Marea alta
De Arratzu a Forua. Marea baja
De Forua a Ea. Marea viva
De Ea a Ibarrangelu. Marea alta
De Ibarrangelu a Sukarrieta. Marea baja
De Sukarrieta a Muxika. Marea alta
De Muxika a Elantxobe. Marea baja
De Elantxobe a Forua. Marea alta
226. 324. 16. 317. 237. 162. 198. 136. 42. 90. 273.132. 344. 22. 66. 117.110. 299. 256. 156
De Forua a Kortezubi. Marea baja
De Kortezubi a Arratzu. Marea muerta

De Arratzu a Ajangiz. Marea alta
De Ajangiz a Ereño. Marea baja
De Ereño a Gautegiz-Arteaga. Marea alta
De Gautegiz-Arteaga a Morga. Marea baja
De Morga a Ea. Marea alta
De Ea a Busturia. Marea baja
De Busturia a Bermeo. Marea negra
De Bermeo a Ibarrangelu. Marea alta
De Ibarrangelu a Mendata. Marea baja
De Mendata a Mundaka. Marea alta
De Mundaka a Gernika-Lumo. Marea baja
De Gernika-Lumo a Sukarrieta. Marea alta
De Sukarrieta a Murueta. Marea baja
De Murueta a Nabarniz. Marea roja
De Nabarniz a Ea. La sangre al mar
De Ea a Muxika. Mar llana
De Muxika a Errigoiti. Mar rizada
De Errigoiti a Murueta. Mar marejadilla
De Murueta a Gautegiz-Arteaga. Mar marejada
63. 116. 20. 7. 138. 86. 200. 188. 326. 43. 106. 223. 282. 320. 303. 355. 184. 266. 380. 347
De Murueta a Gautegiz-Arteaga. Mar agitada
De Gautegiz-Arteaga a Bermeo. Mar temporal
De Bermeo a Arratzu. Mar dura
De Arratzu a Morga. Mar gruesa
De Morga a Gernika-Lumo. Mar muy gruesa
De Gernika-Lumo a Ibarrangelu. Mar confusa
De Ibarrangelu a Elantxobe. Mar de fondo
De Elantxobe a Ajangiz. Período regular
De Ajangiz a Nabarniz. Crestas suaves
De Nabarniz a Sukarrieta. Mar de viento
De Sukarrieta a Kortezubi. Mar cruzado
De Kortezubi a Forua. Su canto es un reclamo corto, desafinado, bajo
De Forua a Mundaka. Es de aspecto delicado, pequeño, de color gris oscuro
De Mundaka a Errigoiti. Un fumarel común
De Errigoiti a Busturia. Un mar de satisfacciones
De Busturia a Ea. Casi no se distinguen el mar y la tierra
De Ea a Mendata. Una salida al mar
De Mendata a Ereño. El sonido del mar
De Ereño a Muxika. Línea de fondo
De Muxika a Busturia. El Litoral
De Busturia a Errigoiti. El horizonte
79. 40. 29. 206. 310. 103. 153. 12. 243. 118. 71. 285. 379. 333. 182. 217. 146. 264. 342.


                                                                                                                     Amaia Urra

 

Busturiatik Sukarrietara
Sukarrietatik Mundakara
Mundakatik Muxikara
Muxikatik Mendatara
Mendatatik Eara
Eatik Elantxobera
Elantxobetik Nabarnizera
Nabarnizetik Ereñora
Ereñotik Errigoitira
Errigoititik Morgara
Morgatik Ibarrangelura
Ibarrangelutik Gernika-Lumora
Gernika-Lumotik Forura
Forutik Arratzura
Arratzutik Gautegiz-Arteagara
Gautegiz-Arteagatik Kortezubira
Kortezubitik Bermeora
Bermeotik Muruetara
Muruetatik Ajangizera
339. 300. 280. 259. 219. 180. 164. 236. 152 .372. 196. 111. 308. 59. 23. 82. 117. 56. 343
Ajangizetik Arratzura. Ibaia
Arratzutik Bermeora. Odola ibaira
Bermeotik Forura. Itsasadarra
Forutik Gautegiz-Arteagara. Gernikako itsasadarra
Gautegiz-Arteagatik Ibarrangelura. Ur geza
Ibarrangelutik Kortezubira. Ur gazi
Kortezubitik Ereñora. Ur geza
Ereñotik Elantxobera. Ur gazi
Elantxobetik Eara. Ur geza
Eatik Morgara. Ur gazi
Morgatik Mendatara. Ur geza
Mendatatik Nabarnizera. Ur gazi
Nabarnizetik Muxikara. Ur geza
Muxikatik Mundakara. Ur gazi
Mundakatik Sukarrietara. Ur geldi
Sukarrietatik Gernika-Lumora. Ur geza
Gernika-Lumotik Busturiara. Ur gazi
Busturiatik Muruetara. Ur geza
Muruetatik Errigoitira. Ur gazi
Errigoititik Mendatara. Ur geza
1. 21. 41. 61. 81. 101. 121. 141. 161. 181. 201. 221. 241. 261. 281. 301. 321. 341. 361. 373
Mendatatik Busturiara. Ur gazi
Busturiatik Ajangizera. Ur beltza
Ajangizetik Gernika-Lumora. Ur-azalean
Gernika-Lumotik Nabarnizera. Itsas hondoan
Nabarnizetik Elantxobera. Mareagora
Elantxobetik Morgara. Mareabehera
Morgatik Ereñora. Mareagora
Ereñotik Bermeora. Mareabehera
Bermeotik Gautegiz-Arteagara. Mareagora
Gautegiz-Arteagatik Mundakara. Mareabehera
Mundakatik Kortezubira. Mareagora
Kortezubitik Muruetara. Mareabehera
Muruetatik Arratzura. Mareagora
Arratzutik Forura. Mareabehera
Forutik Eara. Marea bizia
Eatik Ibarrangelura. Mareagora
Ibarrangelutik Sukarrietara. Mareabehera
Sukarrietatik Muxikara. Mareagora
Muxikatik Elantxobera. Mareabehera
Elantxobetik Forura. Mareagora
226. 324. 16. 317. 237. 162. 198. 136. 42. 90. 273.132. 344. 22. 66. 117.110. 299. 256. 156

Forutik Kortezubira. Mareabehera
Kortezubitik Arratzura. Marea hil
Arratzutik Ajangizera. Mareagora
Ajangizetik Ereñora. Mareabehera
Ereñotik Gautegiz-Arteagara. Mareagora
Gautegiz-Arteagatik Morgara. Mareabehera
Morgatik Eara. Mareagora
Eatik Busturiara. Mareabehera
Busturiatik Bermeora. Marea beltza
Bermeotik Ibarrangelura. Mareagora
Ibarrangelutik Mendatara. Mareabehera
Mendatatik Mundakara. Mareagora
Mundakatik Gernika-Lumora. Mareabehera
Gernika-Lumotik Sukarrietara. Mareagora
Sukarrietatik Muruetara. Mareabehera
Muruetatik Nabarnizera. Marea gorria
Nabarnizetik Eara. Odola itsasora
Eatik Muxikara. Itsaso barea
Muxikatik Errigoitira. Itsaso kizkurra
Errigoititik Muruetara. Itsaso handia
Muruetatik Gautegiz-Arteagara. Itsaso oso handia
63. 116. 20. 7. 138. 86. 200. 188. 326. 43. 106. 223. 282. 320. 303. 355. 184. 266. 380. 347
Gautegiz-Arteagatik Bermeora. Itsaso zakarra
Bermeotik Arratzura. Itsaso hautsia
Arratzutik Morgara. Itsasorratza
Morgatik Gernika-Lumora. Itsas zabala
Gernika-Lumotik Ibarrangelura. Itsasostea
Ibarrangelutik Elantxobera. Hondoko itsasoa
Elantxobetik Ajangizera. Denboraldi erregularra
Ajangizetik Nabarnizera. Gandor leunak
Nabarnizetik Sukarrietara. Haize-itsasoa
Sukarrietatik Kortezubira. Itsaso gurutzatua
Kortezubitik Forura. Bere kantua apeu laburra da, kirrinkaria, baxua
Forutik Mundakara. Itxura delikatua du, txikia, gris iluna
Mundakatik Errigoitira. Itsas enara beltza
Errigoititik Busturiara. Atseginezko itsaso batean
Busturiatik Eara. Itsasoa eta lurra ia ez dira bereizten
Eatik Mendatara. Itsasorapena
Mendatatik Ereñora. Itsas orroa
Ereñotik Muxikara. Hondoko marra
Muxikatik Busturiara. Itsasertza
Busturiatik Errigoitira. Zerumuga
79. 40. 29. 206. 310. 103. 153. 12. 243. 118. 71. 285. 379. 333. 182. 217. 146. 264

                                                                                                              Amaia Urra